Ομοφωνία

Το παρακάτω κείμενο είναι αποσπάσματα από μπροσούρα μιας συλλογικότητας από τη Βόρεια Ακτή του Staten Island, στις ΗΠΑ με σκοπό κατά την ίδια την συλλογικότητα να αποτελέσει “ένα εγχειρίδιο σχετικά με τη συλλογική διαδικασία ομάδων που λειτουργούν στη βάση της αρχής της ισοτιμίας.”. Είχα καιρό ακούσει για αυτή την προσπάθεια αλλά δεν είχε τύχει να διαβάσω. Επειδή τίποτα τελικά δεν είναι τυχαίο όμως, μετά από διάφορες εντάσεις  στο ταξίδι χωρίς χάρτη, έτυχε και τη διάβασα και πραγματικά με έβαλε σε σκέψεις. Αποφάσισα λοιπόν να το αναρτήσω στο blog ελπίζοντας να βάλει και άλλους σε αυτή τη διαδικασία από την ομάδα αλλά και εκτός αυτής.

Το τελευταίο καιρό συνειδητοποιώ όλο και περισσότερο πόσο πολύ σημασία έχει η «ομαλή» και ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων γενικότερα, πόσο μάλλον σε μία συλλογικότητα – ομάδα. Στις ομάδες που έχω και εγώ υπάρξει (θεατρικές, άλλες πολιτιστικές ομάδες, πολιτικά και κοινωνικά εγχειρήματα) πάντα το μεγαλύτερο θέμα που τελικά επηρέαζε καθοριστικά  και την ίδια την δυναμική της ομάδας αλλά ακόμα και την ύπαρξη της  όπως και την προσωπική μου δράση μέσα στα πλαίσια αυτής ήταν η ίδια της η συνοχή. Σκοπός της εκάστοτε συνέλευσης πέραν των αποφάσεων για την δράση της πρέπει να είναι πρώτα απ’ όλα η φυσιολογική, ισότιμη συμμετοχή του καθένα μέσα στην ίδια την συνέλευση πέραν των φαινομένων και  της εξωτερικής εικόνας. Καθώς είναι εύκολο κανείς να υπερασπίζεται τις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες , την ομοφωνία, την απλότητα και την αμεσότητα στις κουβέντες – συνελεύσεις στα λόγια αλλά δύσκολο κανείς να το κατοχυρώσει αυτό ως δεδομένο στην πραγματικότητα και να γίνει εφικτό να νοιώθει κανείς από τα μέλη που απαρτίζουν την συνέλευση αυτές τις αξίες. Είναι λοιπόν ζήτημα να γίνει εφικτό. Τα προβλήματα λοιπόν υπάρχουν εκ φύσεως καθώς οι προσωπικότητες είναι διαφορετικές και συχνά έρχονται αντιμέτωπες (σεμνός, δυναμικός, ντροπαλός, ευαίσθητος, εύστροφος, πεισματάρης κλπ) και συνεχίζουν με τα πιο τεχνητά (παιδεία, γνώσεις, ταλέντο, συνήθειες κ.α.). Ο σκοπός σίγουρα δεν είναι να ισοπεδωθεί η διαφορετικότητα του καθένα μέσα στη συνέλευση αλλά κάθε ένας απ’ αυτούς να βρει τον χώρο του στη συνέλευση, στον χώρο που δραστηριοποιείται η κάθε συλλογικότητα και γιατί όχι  πολλές φορές να αλλάξει και αρνητικά χαρακτηριστικά του. Τελοσπάντων η αλήθεια  είναι ότι είχα πολλά να πω αν και δυσκολεύομαι (ίσως το παρατηρήσατε) να τα εκφράσω. Ίσως κάποια στιγμή και όταν θα έχουν κάτσει όλα αυτά καλύτερα μέσα μου να επανέλθω. Μέχρι τότε σας κάνω paste παρακάτω κάποια αποσπάσματα που διάλεξα από την μπροσούρα που ανέφερα παραπάνω και εννοείται αυτή την ανάρτηση την κάνω όχι γιατί θέλω να βάλω τον εαυτό μου στο απυρόβλητο ούτε για να κάνω κάποιου είδους μάθημα. Όλοι καλό είναι να σκεφτούμε λίγο επί του θέματος και τα ξαναλέμε.

Α! Το κείμενο ίσως σας ξενίσει λίγο καθώς η συλλογικότητα επέλεξε να χρησιμοποιεί και το θηλυκό γένος εκτός του αρσενικού που εμπεριέχει υποτίθεται και το θηλυκό για το γενικό λόγο (ο άνθρωπος, κάποιος κλπ) . Ενώ τελικά η ομάδα που μετέφρασε την μπροσούρα επέλεξε την εξολοκλήρου γενίκευση στο θηλυκό γένος.  Το λινκ για να διαβάσετε όλη τη μπροσούρα αλλά και τα υπόλοιπα σχετικά βρίσκεται εδώ.

Είναι αλήθεια ότι για να μπορέσει να λειτουργήσει η ομοφωνία, χρειάζεται θέληση, θέληση, θέληση, τόσες φορές θέληση όσα και τα μέλη της ομάδας, καθώς και υπομονή από ολόκληρη τη συλλογικότητα. Πρόκειται, ειδικά στην αρχή της ζωής μιας συλλογικότητας, για μια μακρά διαδικασία. Και ίσως τελικά να υπάρχουν φορές που η ομοφωνία αποδεικνύεται λιγότερη ικανή από άλλες διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Αυτό συχνά δημιουργεί απογοήτευση και ένα αίσθημα ματαίωσης και ακύρωσης της προσπάθειας. όμως, πρέπει να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας, ξανά και ξανά, τί είναι αυτό που κατορθώνει η ομοφωνία, με τρόπο μοναδικό, κάθε φορά που την παλεύουμε και την αναδεικνύουμε σε συστατικό στοιχείο της συλλογικής μας ζωής –κι αυτό είναι το να φέρνει την ουτοπία μας στο παρόν, να μας δίνει την αίσθηση ότι αυτό για το οποίο αγωνιζόμαστε δεν χάνεται σε κάποιο απροσδιόριστο μέλλοντα χρόνο αλλά μπορεί να γίνει πράξη και βίωμα σήμερα, τώρα, εδώ. Δεν εννοούμε, φυσικά, μια ψεύτικη ομοφωνία-βιτρίνα για αποφάσεις που παίρνονται ουσιαστικά με όρους πλειοψηφίας ή μέσω της επιβολής των θέσεων κάποιας φωτισμένης μειοψηφίας. Αν δεν μπορούμε να πάρουμε απόφαση για ένα ζήτημα τότε το εγχείρημα μετασχηματίζεται στο πώς θα πάρουμε την απόφαση, και γι’ αυτό χρειάζεται ομοφωνία. Η σπειροειδής εξέλιξη της διαδικασίας είναι απόλυτα γοητευτική.

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πως η ομοφωνία έχει όρια. Η φετιχοποίησή της καταστέλλει τη ζωντάνια της, το πολλαπλασιαστικό της όφελος. Αυτά τα όρια μπορούμε να τα ψηλαφίσουμε διατυπώνοντας ερωτήματα για τη λειτουργία της: τί σημαίνει το βέτο; το “δεν ψήνομαι με τίποτα” στον πρώτο γύρο τοποθετήσεων είναι το ίδιο με αυτό στον τρίτο γύρο τοποθετήσεων; πώς διαχειριζόμαστε τη σιωπηλή διαφωνία/αντίρρηση ή τη σιωπηλή συναίνεση; πώς ξετρυπώνουμε τις άτυπες ιεραρχίες χωρίς να νιώθουμε ότι παραβιάζουμε κάποιο ταμπού; πώς καταπολεμάμε τη δημιουργία παρειών και κομπάρσων στη “σκηνή” της ανταλλαγής; χρειάζεται κάποιες φορές συντονιστής που να διευκολύνει τη συζήτηση θεμάτων μεγάλης έντασης; δεχόμαστε ότι μπορεί να υπάρχουν ρόλοι στον κύκλο που συζητάμε; πρέπει να εναλλάσσονται; πώς εκπαιδευόμαστε στο να μιλάμε μεταξύ μας ουσιαστικά και αποτελεσματικά;

Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα και σε άλλα τόσα που μπορούν να τεθούν, απαιτείται από εμάς τους ίδιους και τις ίδιες να παραιτηθούμε των βολικών ιεραρχικών μας ρόλων, να προχωρήσουμε σε ατομικές και συλλογικές υπερβάσεις, να παλέψουμε με φόβους και βαθιά ριζωμένες συνήθειες. Χρειάζεται να πλεύσουμε στο αρχιπέλαγος της επιθυμίας, χωρίς ωστόσο να χαθούμε σε αυτό. Σε αυτές τις συνθήκες η ομοφωνία είναι σημαντική ακόμη και όταν αποτυγχάνει και χρειάζεται να την επινοήσουμε ξανά  πιο ισχυρή, για να μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις περιστάσεις της αποτυχίας της.

Προειδοποιητικά Σημάδια και Επικίνδυνες Συμπεριφορές

Τα παρακάτω αποτελούν έναν κατάλογο συμπεριφορών (σε καμία περίπτωση πλήρη) που θα έπρεπε να προειδοποιούν τα μέλη της συλλογικότητας ότι χρειάζεται να επανεξετάσουν τη δυναμική της ομάδας ώστε να εξασφαλίζεται η ισότιμη συμμετοχή (και να “γειώνονται” τα εγωκεντρικά μέλη ή/και όσα το παίζουν ντίβες).

Ομαδικές συμπεριφορές

• Οι συναντήσεις παρακολουθούνται από λίγα άτομα και εκείνα που παρευρίσκονται είναι βαρύθυμα και βαριεστημένα, αφήνοντας μια αυτόκλητη αρχηγό να θέτει την ημερήσια διάταξη και να μιλάει την περισσότερη ώρα. Αυτό είναι ένα βέβαιο σημάδι ότι ο κόσμος έχει εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια ουσιαστικής συνεισφοράς.

• Δεν γίνονται συναντήσεις για πολλούς μήνες ή και καθόλου, λόγω της έλλειψης ενδιαφέροντος. (Σημείωση: μερικές ομάδες συγκεντρώνονται σε τακτική βάση για να δουλέψουν διάφορα σχέδια. Αυτές οι συναντήσεις μπορούν να θεωρηθούν άτυπες εάν αποφάσεις και ζητήματα συζητούνται κατά τη διάρκεια της εργασίας. Αυτό δεν πειράζει γιατί δεν σηματοδοτεί έλλειψη συμμετοχής.).

• Ένα άτομο ή μια κλίκα δυσφημεί τις συνελεύσεις (είναι βαρετές, παίρνουν πάρα πολύ χρόνο, οι άνθρωποι έχουν καλύτερα πράγματα να κάνουν, οι συνελεύσεις είναι για όσους ενδιαφέρονται μόνο για τις διαδικασίες και όχι για να γίνονται πράγματα κλπ.) έτσι ώστε γίνονται σπάνια, εσπευσμένα, ή με μικρή συμμετοχή. Η συνέπεια είναι ότι μία μικρή ομάδα ή ένα άτομο μπορεί να λάβει αποφάσεις χωρίς να πρέπει να ερωτηθεί οποιαδήποτε άλλη.

• Κάποιες συμμετέχουν στις διαδικασίες με το φόβο μήπως αναστατώσουν την «αρχηγό». Κάποιες επιπλήττουν άλλες επειδή αναστάτωσαν την “αρχηγό”.

Ατομικές συμπεριφορές

Κάποιο μέλος:

• Χρησιμοποιεί τον άμεσο εκφοβισμό με διάφορους τρόπους, όπως το να κοιτάζει επίμονα κάτω, να φωνάζει, θεατρινισμούς ή συμπεριφορά του τύπου “μόλις που συγκρατώ την οργή μου”.

• Καθιστά τον εαυτό της αναντικατάστατο με το να μην επιτρέπει σε κανένα μέλος να βοηθήσει ή να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες που θα χρειάζονταν προκειμένου να βοηθήσει.

• Προτείνει (ή επιμένει!) να παραμεριστούν θεμελιώδεις αρχές της συλλογικότητας έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί μια κρίση (ή άλλες σημαντικές ανεπάρκειες, όπως η έλλειψη οικονομικών πόρων).

• Απολαμβάνει τις λογομαχίες με όσες έχουν λιγότερες γνώσεις ή είναι πιο ευάλωτες, μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση του να τις συντρίβει.

• Δείχνει περιφρόνηση για τις ιδέες των άλλων ή για το δικαίωμά τους να τις εκφράσουν (π.χ. χλευάζοντας, γελοιοποιώντας, υποτιμώντας). Αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την ειλικρινή συζήτηση στην οποία μπορεί να δημιουργηθούν αναμενόμενες εντάσεις. Η περιφρόνηση φέρνει μόνο τη σιωπή.

• Προκαλεί το φόβο με σκοπό να ελέγχει καταστάσεις, εκφράζοντας οργή με θεατρινίστικους τρόπους για ασήμαντες αφορμές (π.χ. μια ομάδα δεν τακτοποίησε τις καρέκλες μετά από τη συνέλευση, τα άτομα που εργάζονται για κάποιο πρότζεκτ δεν τηλεφώνησαν πριν έρθουν στο χώρο, κλπ).

• Προκαλεί το φόβο και ελέγχει τα πράγματα προβλέποντας καταστροφικές συνέπειες. Τα άτομα που ανησυχούν ή αντιλαμβάνονται μια επικείμενη κρίση είναι πιο πιθανό να ενδώσουν στη χειραγώγηση.

• Δημιουργεί και διαδίδει καταστροφολογικά σενάρια και ταυτόχρονα παρουσιάζει τον εαυτό της ως την “από μηχανής θεά”.

…

Οι συλλογικότητες και η συλλογική δράση απαιτούν ευθύτητα και ειλικρίνεια. Η ευγένεια αποτελεί ανάθεμα για το χτίσιμο της ομοφωνίας.

Η παραδοσιακή αγγλοσαξονική προτεσταντική λεπτότητα -του τύπου: “μη λες τίποτε αν δεν έχεις κάτι ευχάριστο να πεις”, “μην εκφράζεις ποτέ αρνητική κριτική” και “βιάσου να αμβλύνεις τις διαφωνίες”- είναι ασύμβατη με τη συλλογική δράση. Η σύγκρουση είναι ουσιώδης για τη διαδικασία διαμόρφωσης εννοιών και εγχειρημάτων. Οι ιδέες πρέπει να εξετάζονται πλήρως και ειλικρινώς. Αντιθέτως, το να φέρεσαι “ευγενικά” όταν δεν το νιώθεις, δημιουργεί μόνο δυσπιστία. Το ήθος της ειλικρίνειας, της αμεσότητας και της ευθύτητας παροτρύνει την ομάδα να επικεντρώνει στο περιεχόμενο μιας δήλωσης αντί να τροφοδοτεί συνεχώς την ανάγκη τού να γίνει κατανοητό το υπονοούμενο που ενδεχομένως κρύβει μία παρατήρηση (π.χ. “Μήπως το είπε αυτό απλώς για να με κάνει να φανώ χαζή;” κ.λπ.).
Η απουσία συγκρούσεων είναι σχεδόν πάντα σημάδι ότι η διαφωνία, ή ακόμα και η όποια ειλικρινής συνεισφορά, καταπιέζονται μέσα σε ένα πλαίσιο που αποδοκιμάζει, γενικώς και αορίστως, τη δημιουργία έντασης.

…

Τα μέλη μιας συλλογικότητας πρέπει να μπορούν να προσδιορίσουν εάν ο θυμός χρησιμοποιείται από πρόθεση ως εργαλείο εκφοβισμού. Η ειλικρινής συζήτηση μπορεί συχνά να προκαλέσει ένταση. Η ομάδα πρέπει να δημιουργεί ένα ασφαλές και ανοιχτό περιβάλλον στο οποίο κάτι τέτοιο θα είναι αποδεκτό.

Συχνά δημιουργείται η παρεξήγηση ότι επειδή η συλλογική ζωή βασίζεται στην ειλικρίνεια, την ισότητα και τα κοινά ιδανικά, η δυναμική μας συλλογικότητας πρέπει να χαρακτηρίζεται πάντοτε από τρυφερότητα και αλληλοϋποστήριξη. Το ακριβώς αντίθετο όμως, είναι εξίσου αληθινό. Η συλλογική δράση πρέπει να επιτρέπει στα άτομα να εκφράζουν τις διαφωνίες τους ακόμη και με τρόπους που δεν είναι πάντα οι καλύτεροι δυνατοί.

…

Οι άνθρωποι θυμώνουν, απογοητεύονται, αγανακτούν, συγχύζονται, καταβάλλονται, εκδικούνται, θίγονται, φθονούν και πάει λέγοντας. Η εκτόνωση αυτών των συναισθημάτων πρέπει να είναι αποδεκτή, και αργότερα μπορούν, ενδεχομένως, να απολογούνται αν κάτι τέτοιο θεωρηθεί απαραίτητο. Απ' την άλλη η συλλογικότητα οφείλει να κατακρίνει όποια επίτηδες επιδίδεται σε θεατρινισμούς ως εξουσιαστική μανούβρα για να εκφοβίσει μέλη που πιθανόν διαφωνούν.