Το «ταξίδι χωρίς χάρτη» είναι ένας πολιτιστικός – κοινωνικός χώρος έκφρασης και δημιουργίας με ελεύθερη συμμετοχή. Οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα κάθε μήνα συναποφασίζονται από τους συμμετέχοντες μέσω της μηνιαίας συνέλευσης. Ο χώρος λειτουργεί χάρη στην ελεύθερη συνεισφορά και τις πρωτοβουλίες του καθενός που τον οικειοποιείται. Επιδιώκουμε οι δημιουργίες μας να μην σχετίζονται με τη λογική του εμπορίου και του θεάματος και προτάσσουμε την αμεσότητα και την αυτομόρφωση στην τέχνη χωρίς να αποτελεί προϋπόθεση η ύπαρξη ενός ειδικού. Είμαστε πάντα ανοιχτοί σε καινούρια άτομα.

Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2010

"Ο τυχαίος ξεπεσμός ενός γελωτοποιού"

Κάποια στιγμή κάπου στο 1968 ο Ντάριο Φο σε μία συνέντευξη στην εφημερίδα Λιμπερασιόν λέει: "...Η αστική τάξη δεχοταν να την κριτικάρουμε ακόμη και άγρια μέσα από την σάτιρα και το γκροτέσκο, αλλά με τον όρο να την κριτικάρουμε από το εσωτερικό της δικής της δομής. Όπως ακριβώς ο γελωτοποιός του βασιλιά έχει το ελεύθερο να λέει τα πιο βαριά πράγματα ακόμα και για τον ίδιο τον βασιλιά, φτάνει να το κάνει μεσα στην αυλή, ανάμεσα στους αυλικούς που γελούν , χειροκροτούν και λένε: "Για κοίτα πόσο δημοκρατικός είναι ο μονάρχης μας". Για την αστική τάξη ήταν μάλιστα ένας τρόπος να αποδείξει στον εαυτό της πόση κατανόηση είχε, πόσο ήταν...δημοκρατική. Οι μεγάλοι βασιλιάδες, οι ισχυροί που καταλαβαίνουν καλά ορισμένα πράματα πληρώνουν πάντα τους γελωτοποιούς της αυλής για να τους ειρωνεύονται..."

Κάπως έτσι λοιπόν, οι Ντάριο Φο και Φράνκα Ράμε, αποφασίζουν να σταματήσουν, παρά την επιτυχία τους, τις παραστάσεις στα αστικά θέατρα. "Είχαμε βαρεθεί να κάνουμε τους γελωτοποιούς της αστικής τάξης..." Και ενώ φαίνεται πως ο λόγος τους τελικά στηρίχθηκε και από τις πράξεις όταν η εξουσία μεταλλάσεται και ελίσεται με ακόμη πιο έξυπνους τρόπους αποφασίζει να χειραγωγήσει ακόμη και αυτό το ριζοσπαστικό καλλιτεχνικό κομμάτι της Ιταλίας και έτσι το 1997 το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας απονέμεται στον Ντάριο Φο!Μεγάλη η έκπληξη για όλους... "Μα καλά είναι δυνατόν να πάρει το βραβείο ένας κλόουν;;" Ο φασίστας Ιταλός πολιτικός θα πει πως "έιναι ντροπή να παίρνει το Νόμπελ ο Φο" άλλωστε δεν ήταν λίγες οι φορές που είχαν δεχτεί επιθέσεις ο Φο και η Ράμε από ακροδεξιούς, η τελευταία μάλιστα βιάστηκε και ξυλοκοπήθηκε άγρια σε μία από αυτές τις επιθέσεις. Άλλοι λέγανε πως "επιτέλους το πήρε και ένας δικός μας" και άλλοι περιμένουν πως δεν θα το δεχτεί. Όμως ο Φο θα παραλάβει τελικά το βραβείο και δηλώνει σε ένα εμβρόντητο κοινό ότι το ενα εκκατομύριο δολλάρια που συνοδεύουν το Νόμπελ θα δωθούν για τον αγώνα απελευθέρωσης 3 πολιτικών κρατούμενων (Σόφρι, Μπομπρέσι, Πιέτροστεφάνι) μέλη της Lotta Continua (πολιτική οργάνωση και εφημερίδα), που εκείνη την εποχή είχαν καταδικαστεί σε 21 χρόνια φυλάκιση, ως υπεύθυνοι για τη δολοφονία του διοικητή της αστυνομίας Καλαμπρέζι στο Μιλάνο το 1972. Ο Καλαμπρέζι βέβαια δεν ήταν κάποιος τυχαίος. Ήταν ένα πρόσωπο από τα πιο γνωστά στο ισχυρό παρακράτος της Ιταλίας με πολλές διασυνδέσεις με στρατιωτικούς αξιωματικούς που ονειρεύονταν το πραξικόπημα αλλά ήταν και ο υπαίτιος κατά πολλούς για την δολοφονία που βαφτίστηκε "αυτοκτονία" του Τζουζέπε Πινέλι, καθώς ήταν ο επικεφαλής των  τριήμερων ανακρίσεων του κατά τις οποίες προσπαθούσε να φορτώσει σε αυτόν την έκρηξη στην Πιάτσα Φοντάνα που στοίχισε την ζωή 16 ατόμων. Κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων κάποιοι διακρίνουν το σώμα του Πινέλι να εκπαραθυρώνεται από τα γραφεία της αστυνομίας. Από εκεί εμπνέεται και ο Φο και γράφει τον "Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού". Αργότερα θα αποδειχτεί πως η έκρηξη ήταν έργο των μυστικών υπηρεσιών. 

Από εκείνες τις εποχές των βασιλιάδων και των γελωτοποιών της αυλής ή από εκείνες τις εποχές των μολυβένιων χρόνων της ιταλικής δικαιοσύνης δεν απέχουμε σχεδόν καθόλου. "Η εξουσία και η έννοια της είναι διαχρονική, η μορφή της όμως αναδημιουργείται διαφορετική κατά καιρούς απ’ τον ίδιο της τον εαυτό" θα πει αργότερα, στο περίπου, ο επίσης Ιταλός Πιερ Πάολο Παζολίνι στο θεατρικό του έργο "Καλντερόν" και δεν θα έχει καθόλου άδικο. 

Μετεξέλιξη σημερινών γελωτοποιών της αυλής απεικονίζει και το "παρακάτω εικαστικό έργο":

Τώρα βέβαια αναρωτιέται κανείς, να τους συμπεριλάβουμε ως τους γελωτοποιούς του βασιλιά, ή τους ίδιους τους εξουσιαστές; Μικρή η διαφορά, ε; Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα και η ιστορια συνεχίζεται και καπηλεύεται συνεχώς τις αξίες κάποιων πιο γνήσιων ανθρώπων και έιναι σημαντικό να μπορεί κανείς να διακρίνει που κρύβεται από πίσω το "φίδι"... Έτσι λοιπόν φέτος στο "αστικό" θέατρο (θα μου πεις ποιο αστικό και ποιο όχι τώρα όπως έχουμε γίνει...και δεν θα'χεις και άδικο) "Ριάλτο" ο πάμπλουτος "αριστερών φρονημάτων" Κ.Σπύρος Παπαδόπουλος έναντι 18 ευρακίων, έκαστος, μας παρουσιάζει την παράσταση του Ντάριο Φο "Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού". Και εννοείται τα παραπάνω δεν είναι τίποτα μπροστά σε όσα συμβαίνουν αλλά έτσι αναφέρω κάποια παραδείγματα που τώρα μου ήρθαν. Και τέλος έτσι γιατί μόλις τώρα μου ήρθαν και αυτά στο μυαλό...

Πόσο γελοίο είναι να έχεις το φίλτατο Wyclef να τραγουδάει "Diallo Diallo" , για τον νεαρό μετανάστη Amadou Diallo  που δολοφονήθηκε άνευ αιτίας με 16 πιστολιές το 1999, παραλαμβάνοντας το "Νόμπελ Ειρήνης" και φωνάζοντας ακίνδυνα συνθηματάκια "we dont need war" και άλλα τέτοια χαριτωμένα σε ένα επίσης χαριτωμένο κοινό που οι μίσοι απ' αυτούς ευθύνονται για τους πολέμους που αναφέρει ο Kύριος Wyclef; 
Πόσο γελοίο επίσης είναι η Κ.Λιάνα Κανέλη να μας κάνει πρωτοποριακές δηλώσεις παραλαμβανοντας βραβείο του Life and Style θέλοντας να μας υποδείξει μία λογική media assassin που καθόλου όμως δεν μας πείθει για αυτό!
Μια χαρά την βλέπω να ταιριάζει με όλο τον υπόλοιπο συρφετό εκεί μέσα...  Άντε καλά μυαλά να έχουμε για να ξεχωρίζουμε την τέχνη από τα σκατά (την είπα την λέξη, δεν άντεχα με τόση αηδία).


Τα όσα λέγονται για τον Ντάριο Φο βασισμένα εξ ολοκλήρου στο βιβλιαράκι που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πανοπτικόν "Ντάριο Φο - Εναντίον των γελωτοποιών" και συγκεκριμένα από την εισαγωγή του βιβλίου του Κώστα Δεσποινιάδη.  Τα υπόλοιπα για τον Φο και για την Ιταλία του 70 από τον Ιο της Ελευθεροτυπίας εδώ:
ενώ για το Καλντερόν του Παζολίνι κάποια λίγα λέγονται εδώ:
Το στενσιλ παραπάνω από την ομάδα Political zoo.
Ενώ για τον Amadou Diallo μπορείτε να διαβάσετε εδώ: Amadou Diallo

3 σχόλια:

unripe είπε...

To συμπέρασμα του Ντάριο Φο είναι πολύ εύστοχο όμως υπάρχει μια παρατήρηση όσον αφoρά αυτό που περιγράφει ως "εσωτερικό της δικής της δομής". Η αστική τάξη συνολικά έχει στα χέρια της την εξουσία. Η εξουσιά που διαθέτει της δίνει το δικαίωμα να διαμορφώνει της συνθήκες ζωής της εργατική τάξης στο περισσότερο σύνολό της. Ομως αυτό δεν συνάδει με τις διαθέσεις ή με τις ιδέες της εργατική τάξης. Το σύνολο της εργατικής τάξης δεν συμβαδίζει απαραίτητα με τις διαθέσεις της αστικής τάξης όσο και αν οι ιδέες της αστική τάξης κυριαρχούν στην κοινωνία. Αυτό που συμβαίνει λοιπόν στους εργατικούς χώρους όταν η αστική τάξη επιβάλλει νόμους συμβαίνει και στην τέχνη. Απλά η τέχνη έχει το μέσο να δημιουργήσει αισθητικά, λειτουργικά και καλλιτεχνικά πιο αναπτυγμένες και πιο ουσιώδες καμιά φορά διαθέσεις. Και λέω καμιά φορά γιατί δυστυχώς η τέχνη δεν είναι πάντα πρωτοπορία στην κοινωνία. Εχει πολλές φορές την διάθεση αντί να αντιπαρατεθεί ανοιχτά, να περιχαρακωθεί σεχταριστικά απέναντι σε κομμάτια της κοινωνίας. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή η αστική τάξη ή η εξουσία της της δίνει κατεύθυνση αλλά επειδή η ίδια αισθάνεται τον εαυτό της διαφορετικό από το σύνολο.

Με τη βασική παρατήρηση ότι όλοι μας λειτουργούμε μέσα από την δομή της αστικής τάξης, είναι λογικό η τέχνη να προσπαθεί να καλύψει την ανάγκη της αστικής τάξης για σάτιρα. Την αποζητάει το ίδιο όπως την αποζητάει και η εργατική τάξη απλά από άλλο μετερίζι και για άλλους λόγους. Υπάρχουν βέβαια και οι στιγμές που η τέχνη δεν χρειάζεται να είναι ταξική και αυτό είναι μια κοινή διαπίστωση που αφορά και την σάτιρα.

Εχω στο μυαλό μου όμως πολλούς "γελωτοποιούς" που η σάτιρά τους αποσκοπούσε σε κοινωνικά θέματα και ευρύτερα ενάντια στην αστική λογική που πήραν πολλά βραβεία όπως οι Monty Python. Με πόσα κινήματα συνδέθηκαν οι Monty Python? Στην πραγματικότητα δεν έχει αυτό πάντα σημασία.

unripe είπε...

Στην Ελλάδα του 2010 η σάτιρα τηλεοπτική και ραδιοφωνική (αγνοώ την θεατρική αν εξαιρέσεις τον Πανούση) έχει τεράστια "λαική" απήχηση. σε όλους τους σταθμούς συναντά τεράστια νούμερα ακροαματικότητας. Σίγουρα δεν αφήνει την αστική τάξη αδιάφορη και σίγουρα αυτή προσπαθεί να την επηρεάσει. Σε άλλους πετυχαίνει και σε άλλους όχι. Η λαική όμως απήχηση έχει την δύναμη. Το αν αυτές οι εκπομπές μπορούν να στέκονται όρθιες είναι γιατί ο κόσμος μπορεί να τις στηρίζει και να τις παρακολουθεί κοντά 10 χρόνια όπως συμβαίνει και με την Ελληνοφρένεια στον ΣΚΑΙ. Ο Αλαφούζος έφτασε να ρίχνει τους μισθούς στους εργαζόμενους και την ίδια να ώρα να φωτογραφίζει τους δημοσιογράφους της εκπομπής σαν ακριβοπληρωμένους για να ανοίξει κόντρες μεταξύ των εργαζομένων και να διασπάσει αφού ξέρει ότι δεν μπορεί οικονομικά να σταματήσει την εκπομπή. Ανεξάρτητα από την στάση της εκπομπής εδώ φαίνεται μια βασική δυναμική. Η δυναμική της λαικής απήχησης. Τωρα αν ο λαός πέραν από το να στηρίζει μπορεί και να δημιουργεί επιλογές είναι μια άλλη συζήτηση και σίγουρα η αστική τάξη βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση στην απάντηση αφού αν πχ η συγκεκριμένη εκπομπή δεν είχε την άδεια του Αλαφούζου να εκπέμπει από τον σταθμό του πιθανώς ποτέ δεν θα έιχαμε αυτήν την εκπομπή στον αέρα.

Όμως από μια άλλη οπτική εκπομπές και σάτυρες τέτοιου είδους ξεπηδούν από ανθρώπους της εργατικής και όχι της αστικής τάξης. Τέτοιος άνθρωπος είναι και ο Ντάριο Φο όπως και πολλοί ακόμα καλλιτέχνες. Οπότε το μόνο που χρωστάμε στην αστική τάξη είναι η δυνατότητα να εκφραστούν τέτοιοι καλλιτέχνες και αυτό μόνο γιατί κατέχει την εξουσία η οποία της δίνει αυτήν την δυνατότητα και όχι πάντα την θέληση για τις προωθήσει. Το πόσο αυτή η δυνατότητα επηρρεάζει τελικά τον καλλιτέχνη και τον σάτυρο είναι θέμα καθαρά προσωπικό πιστεύω. Δεν φταίει ο Ομπάμα για το αν ο Wyclef ή ο Moore πιστεύουν στην “αλλαγή” του Ομπάμα. Υπάρχουν πολλές αιτίες να πέσεις σε τέτοιες παγίδες και μια βασική αιτία είναι η εναλλακτική λύση που σου δίνεται στην κοινωνία είτε αυτό πηγάζει από εσωτερική αναζήτηση είτε από κοινωνική αντιπαράθεση.

Ο Ντάριο Φο ασκούσε κριτική ενάντια στους καπιταλιστές και την αστική τάξη με μεγάλη επιτυχία και η λαική απήχηση που έβρισκε του έδινε αυτή την δυνατότητα σε μεγάλο βαθμό. Εγώ σε ένα τίμιο σάτυρο θα προτιμούσα και την κριτική προς την εργατική τάξη. Όπως εδώ εκ της Ιταλίας επίσης…
http://www.youtube.com/watch?v=S9yiePFNWqw

Διαπορος είπε...

Ουάου! Μου άρεσε πολύ και το ποστ και η συζήτηση που άνοιξε...

η ένσταση που έχω να κάνω πάνω σε αυτά τα θέματα που λες Αλέξη είναι αυτό που λες οτι το μόνο που χρωστάμε στην αστική τάξη είναι η δυνατότητα να εκφραστούν τέτοιοι καλλιτέχνες... Γενικά δεν πιστεύω οτι χρωστάμε στον Αλαφούζο π.χ. το γεγονός οτι βγάζει την εληνοφρένεια... Προσωπικά θα προτιμούσα να γίνεται σάτιρα έξω απο όλον αυτόν τον συρφετό, και πιο άμεσα, όπως γίνεται με το θέατρο δρόμου για παράδειγμα. Δλδ με ενοχλεί αφάνταστα όταν ακούω έναν να κράζει τα ΜΜΕ απο την τηλόραση όπως συμβαίνει συχνά! Δλδ είναι λίγο τραγική ειρωνεία. Μου θυμίζει μία εκπομπή που είχε κάνει κάποτε ο Εξάντας για την bp που μολύνει το Νίγηρα και στις διαφημίσεις έπαιζε διαφήμιση της bp...
Τι να το κάνω που ο Λαζόπουλος θα κατακρίνει κάποια πολιτική για παράδειγμα -λέμε τώρα- στην εκπομπή του και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα θα ασχολείται με το τι χρώμα βρακί φοράει η super star.Αυτό που μένει τελικά στους θεατές αναρωτιέμαι τι είναι;